Mejoza jest specjalizowaną formą podziału komórek, odgrywającą kluczową rolę w rozmnażaniu płciowym. Redukuje ona liczbę chromosomów o połowę, co prowadzi do powstania gamet, którymi są komórki płciowe zaangażowane w zapłodnienie. U ludzi i wielu innych organizmów gamety reprezentowane są przez plemniki oraz komórki jajowe. Kluczowy proces mejozy odbywa się w dwóch głównych etapach: mejoza I oraz mejoza II.
Podczas mejozy I chromosomy homologiczne są oddzielane. Każdy chromosom, który został już skopiowany, ustawia się w pary ze swoim homologiem. To parowanie umożliwia wymianę materiału genetycznego pomiędzy chromosomami, w procesie zwanym crossing-over, co promuje różnorodność genetyczną. Po tym wymianie komórka dzieli się, zmniejszając liczbę chromosomów z diploidalnej (dwa zestawy chromosomów) do haploidalnej (jeden zestaw chromosomów).
Mejoza II przypomina mitozę, proces podziału komórkowego, który tworzy identyczne komórki potomne. W mejozie II chromatydy siostrzane (dwie identyczne połowy chromosomu) są oddzielane. To prowadzi do powstania czterech genetycznie unikalnych komórek haploidalnych, z których każda zawiera jeden zestaw chromosomów. U ludzi oznacza to zazwyczaj, że z jednej komórki linii zarodkowej powstają cztery gamety.
U kobiet proces ten prowadzi do powstania jednej funkcjonalnej komórki jajowej oraz trzech ciałek biegunowych, które zazwyczaj nie są zaangażowane w rozmnażanie. Z kolei u mężczyzn powstają cztery funkcjonalne plemniki z jednej komórki linii zarodkowej. Ten unikalny aspekt mejozy jest niezbędny do utrzymania stabilności genetycznej gatunku, promując jednocześnie różnorodność, która jest istotna dla ewolucji.
Badania wykazały, że mejoza jest procesem wysoko regulowanym, na który wpływają różne czynniki, w tym warunki środowiskowe, genetyka i zmiany hormonalne. Błędy w mejozie mogą prowadzić do takich schorzeń jak zespół Downa, który powstaje na skutek dodatkowego chromosomu wskutek nondysjunkcji podczas mejozy. Zrozumienie mejozy jest zatem kluczowe nie tylko dla biologii, ale także dla medycyny, ponieważ dostarcza wglądu w płodność, zaburzenia genetyczne i ewolucję gatunków.